Funkcje wykonawcze a otyłość
Funkcje wykonawcze (Executive Functions) w teorii Lezak definiowane są jako zdolności umysłowe niezbędne do: formułowania celów, planowania sposobu ich osiągania oraz skutecznej realizacji planów, co w konsekwencji „umożliwia twórcze i uspołecznione działanie” (Lezak, 1982). Wyróżniono cztery elementy EF: wolę, planowanie, zamierzone działanie i efektywne wykonanie.
Badania nad dorosłymi z zespołem otyłości wykazały, że deficyty wykonawcze są pozytywnie powiązane z rozhamowaniem jedzenia i większym apetytem na jedzenie (Raman i in., 2014).
Ponadto stwierdzono, że osoby otyłe wykazują impulsywność poznawczą - autonomiczną gotowość do podejmowania szybkich decyzji, co uniemożliwia powodzenie hamowania silnej reakcji behawioralnej. To wskazywałoby, że osoby impulsywne mają ograniczenia w uczeniu się odpowiednich związków między nagrodą a karą, a w efekcie większy wpływ na nie mają natychmiastowe nagrody niż przyszłe konsekwencje.
Deficyty wykonawcze osłabiają możliwość regulacji impulsów, w tym kontroli nad impulsem do nadmiernego jedzenia. Ponadto badania wskazują na pozytywny związek między wyższym BMI a deficytami w podejmowaniu decyzji.
Deficyty funkcji wykonawczych są podobne w przypadku jadłowstrętu psychicznego i otyłości, ale osoby z otyłością wykazują gorsze wyniki
w odpowiedzi hamującej (mierzona testem Stroopa) w porównaniu z osobami z jadłowstrętem psychicznym lub osobami zdrowymi.
Mechanizm, który wiąże otyłość z funkcjami poznawczymi jest jednak niejasny.
Smith i in. (2011) zasugerowali dwukierunkowy związek między otyłością a funkcjami wykonawczymi, gdzie otyłość upośledza funkcje wykonawcze poprzez mechanizmy biologiczne, takie jak markery stanu zapalnego lub zaburzenia glukozy. Z kolei upośledzenie funkcji wykonawczych wpływa na otyłość, powodując niemożność regulowania przyjmowania pokarmu, planowania z wyprzedzeniem, hamowania reakcji lub działania impulsywnego.
Spożywanie wysokokalorycznego pożywienia, bogatego w nasycone kwasy tłuszczowe i cukry proste, powoduje pogorszenie funkcjonowania układu nerwowego poprzez nasilenie stresu oksydacyjnego oraz zmniejszenie plastyczności synaps (Łopuszańska i in., 2016). Zazwyczaj ludzie z zespołem otyłości spożywają duże ilości produktów ubogich w składniki niezbędne do prawidłowej pracy mózgu, takich jak: kwas dokozaheksaenowy (DHA), witaminy z grupy B i błonnik. Zaburzenia metaboliczne spowodowane odkładaniem się tkanki tłuszczowej, szczególnie brzusznej, silnie wiążą się z zaburzeniami poznawczymi. Otyłość wisceralna prowadzi do zmian w plastyczności mózgu, czego konsekwencją są obniżone funkcje poznawcze. Badania w populacji osób bez zaburzeń psychicznych wskazują jednoznacznie, że „wraz ze wzrostem obwodu talii obniżają się funkcje poznawcze, a zależność ta powoduje zmiany neurodegeneracyjne w mózgu, szczególnie w okolicy hipokampa, czego dowiodły badania przy użyciu rezonansu magnetycznego” (Łopuszańska i in., 2016).
Wyniki badań wydają się wskazywać na skuteczność nowatorskiej metody leczenia zaburzeń związanych z zespołem otyłości, a mianowicie Cognitive Remediation Therapy for Obesity (CRT-O).
CRT-O to terapia wywodząca się z Cognitive Remediation Therapy (CRT), która jest stosowana w leczeniu osób z uzależnieniami lub zaburzeniami odżywiania. Ma na celu poprawę działania podstawowych funkcji wykonawczych. Składa się z ćwiczeń umysłowych, mających na celu doskonalenie strategii poznawczych, umiejętności myślenia i przetwarzania informacji poprzez praktykę (Smith, Whittingham, 2017). CRT-O jest przeznaczona do pomocy ludziom w utracie nadmiernej masy ciała lub unikaniu nieplanowanego zwiększenia m.c., poprzez kojarzenie stylu poznawczego ze stylem odżywiania się.
Literatura:
Lezak, M. D. (1982). The problem of assessing executive functions. W: Int. J. Psychol., V. 17, s. 281-297
Łopuszańska, U., Skórzyńska-Dziduszko, K., Prendecka, M., Marta Makara-Studzińska, M. (2016). Overweight, obesity and cognitive functions disorders in group of people suffering from mental illness. W: Psychiatr. Pol. 50(2): 393–406
Raman, J., Hay, P., Smith, E. (2014). Manualised Cognitive Remediation Therapy for adult obesity: study protocol for a randomised controlled trial. W: Trials Journal 15/426
Smith, E., Hay, P., Campbell, L, Trollor, J. (2011). A review of the relationship between obesity and cognition across the lifespan: implications for novel approaches to prevention and treatment. W: Obes. Rev. 12,740–755
Smith, E., Whittingham, CH. (2017). Cognitive remediation therapy plus behavioural weight loss compared to behavioural weight loss alone for obesity: study protocol for a randomised controlled trial. W: Trials Journal 18(1).42